یکی از مهم‌ترین موضوعات در دنیای علم و فناوری، دسترسی به منابع علمی معتبر با درجه کیفیت بالا است. دانشمندان و پژوهشگران برای آگاهی از یافته‌های دیگران در زمینه موضوع پژوهشی خود به پایگاه‌های علمی معتبر مراجعه نموده و مقالات علمی مختلفی را که در مجلات معتبر چاپ‌شده‌اند موردبررسی قرار می‌دهند. از سوی دیگر انتشار نتایج پژوهش‌های علمی در قالب‌های مختلفی ازجمله کتاب و مقاله انجام می‌پذیرد. لذا یکی از راه‌های پژوهشگران برای ارائه دستاوردهایشان چاپ مقاله در انواع مجلات علمی معتبر است. ازاین‌رو شناختن مجلات و مقالات علمی که دارای اعتبار کافی به‌منظور استناد علمی هستند از اهمیت بالایی برخوردار است. در اینجا می‌خواهیم به‌طور مختصر به معرفی انواع مجلاتی بپردازیم که دارای اعتبار علمی بوده و در مجامع علمی قابل استناد می‌باشند. پنج دسته کلی این نوع از مقالات به شرح زیر است:

مقالات ISI (آی‌اس‌آی یا Institute for Scientific Information)

ISI پایگاه داده‌ای جامع از مهم‌ترین و معتبرترین مقالات علمی و مجلات چاپ‌شده در سراسر دنیا هست که تمامی اطلاعات و محتوای مربوط به آن‌ها را در خود جای‌داده است. این اطلاعات شامل داده‌های وسیعی از علوم مختلف در مقالات چاپ‌شده از هزاران دانشگاه معتبر است. امکان دسترسی به این منبع بزرگ علمی از طریق سرویس ISIs Web of Science فراهم گردیده و هم‌چنین این امکان را به پژوهشگران می‌دهد که متوجه اعتبار علمی مقالات شوند و تعداد ارجاعات به مقاله را مشاهده کنند.

با توجه به تغییر و به‌روزرسانی تمامی حوزه‌های مرتبط با علم توسط پژوهشگران و دانشمندان، ISI یک‌بار در هرسال کلیه منابع علمی مورد تأیید خود را مورد بازبینی قرار داده و مجلاتی را که از استانداردهای این موسسه عدول کرده‌اند، از بانک اطلاعاتی خود خارج می‌نماید.

هرساله حدود ۲۰۰۰ مجله جدید طبق استانداردهای ISI موردبررسی و ارزیابی قرار می‌گیرد و تنها حدود ۱۰ درصد آن به بانک اطلاعاتی اضافه می‌شود. هر مجله علمی قبل از انتخاب شدن و افزوده شدن به بانک اطلاعاتی ISI مراحل ارزیابی را پشت سر می‌گذارد. یکی از مواردی که موردبررسی قرار می‌گیرد رعایت کردن استاندارهای موسسه ISI است. ازجمله مواردی که در این ارزیابی موردتوجه قرار می‌گیرد این است که باید چکیده، عنوان مقالات و کلمات کلیدی به زبان انگلیسی باشد.

این موسسه هرسال یک گزارش با عنوان “گزارش استنادی مجلات علمی“(Journal Citation Reports) ارائه می‌کند که در آن مجلات موجود در بانک اطلاعاتی با ضریبی به نام تأثیرگذاری رتبه‌بندی می‌شوند. بدین ترتیب یک مجله ممکن است در یک سال مورد تأیید ISI باشد اما سال بعد به دلیل کاهش رتبه علمی، اعتبار خود را ازدست‌داده و از این پایگاه علمی معتبر حذف گردد.

مقالات ISC (آی‌اس‌سی یا Islamic World Science Citation Center)

ازآنجایی‌که ارتقاء سطح علم و دانش و انتشار آن‌یکی از مهم‌ترین ارزش‌های یک جامعه اسلامی هست، کشور ایران نیز به‌عنوان قطب علمی برتر جهان اسلام اقدام به تأسیس مجموعه‌ای تحت عنوان ISC نمود تا بتواند در راستای پیشبرد اهداف علمی جامعه بین‌المللی نقش به سزایی را ایفا نماید. همچنین مهم‌ترین هدف ISC گسترش همکاری بین دانشمندان اسلامی و مراکز علمی هست.

این پایگاه توسط مرکز منطقه‌ای اطلاع‌رسانی علوم و فناوری شیراز تهیه‌شده است که بر اساس معیارهای علمی معتبر، مجلات علمی کشورهای اسلامی را تجزیه‌وتحلیل می‌نماید و در رتبه سوم سنجش عملکرد پژوهشی کشورهای عضو این مجموعه (۵۷ کشور) قرار دارد. رتبه اول و دوم این رتبه‌بندی متعلق به ISI (که همان پایگاه استنادی علمی است) و اسکوپوس در هلند هست.

چاپ مقاله معمولاً در نشریات داخلی ازجمله نشریات علمی- ترویجی و علمی- پژوهشی روند طولانی‌تری را نسبت به ISC طی می‌کنند که این روند ممکن است تا ۱ سال هم طول بکشد و بسیاری از افراد با این مسئله مشکل‌دارند درحالی‌که ISC با معرفی بیش از ۸۰۰ مجله در داخل و خارج از کشور به پژوهشگران این فرصت را می‌دهد تا از این امکانات استفاده کنند و مقالات خود را در مجلات ISC به عرصه چاپ برسانند.

مقالات علمی – پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری

هدف اصلی در مقاله علمی–پژوهشی “جستجوی حقایق و کشف بخشی از معارف” و نشر آن در  میان افراد، به‌قصد حل مشکل و یا بیان اندیشه‌ای جدید در موضوعی از موضوع‌های علمی روز دنیا هست. چگونگی انجام این روش به‌صورت مطالعه‌ای نظام‌مند، برای یافتن روابط اجتماعی میان پدیده‌های طبیعی است. یکی از ویژگی‌های مهم این نوع از مقالات، اصالت و ابداع هست که پژوهشگران این حوزه باید توجه ویژه به آن داشته باشند به این معنا که موضوع انتخابی آن‌ها برای اولین بار انتخاب‌شده باشد یا به عبارت بهتر موضوع انتخابی آن‌ها طرحی نوین در حوزه علمی موردنظر ارائه دهد. این موضوع می‌تواند زمینه‌ساز موضوعات تحقیقاتی جدید در آینده شود و به این دلیل اصیل نامیده می‌شود. مخاطبین اصلی این نوع از مقالات، اساتید دانشگاه‌ها، دانشجویان دوره دکتری و کارشناسی ارشد، پژوهشگران شاغل در مراکز علمی، تحقیقاتی و تولیدی هستند.

مقالات علمی – ترویجی

به مقالاتی گفته می‌شود که به ترویج یکی از رشته‌های علوم می‌پردازد و هدف آن ارتقاء سطح دانش خواننده هست و سعی دارد او را با موضوعات جدید علمی آشنا سازد. اصولاً این نوع از مقالات هدفی جز آشناسازی ندارند و می‌توانند ترجمه و یا یک تألیف باشند.

یک مقاله علمی ترویجی یا مرور ادبیات، اطلاعات منتشرشده در حوزه یک موضوع بخصوص در یک محدوده زمانی را موردبحث و بررسی قرار می‌دهد. مقاله علمی ترویجی (مرور ادبیات) می‌تواند خلاصه‌ای از مقالات علمی و منابع موجود باشد اما معمولاً سازمان‌دهی خاص خود را دارد و خلاصه و استنتاج‌ها را ترکیب می‌کند و اطلاعات را در ساختاری نو ارائه می‌دهد. مقاله علمی ترویجی می‌تواند تفسیری جدید از مقالات و کارهای قبلی ارائه دهد یا اطلاعاتی جدید را با تفاسیر قبلی در هم آمیزد، یا سیر جریان پیشرفت فکری حوزه موردبحث و مباحثات مربوط به آن را ترسیم کند.

مقالات کنفرانسی

مقالات کنفرانسی به مقالاتی گفته می‌شود که در کنفرانس‌ها ارائه می‌شوند و نام دیگر آن مقالات Proceeding است. این قبیل مقالات یک مقاله تحقیقی پژوهشی است که عموماً توسط یک یا چند نفر گردآوری می‌شود و همهٔ مقالات تا حد امکان در کنفرانس‌ها پذیرفته می‌شود.

برای ارسال مقالات کنفرانسی مهلت (Dead Line) در نظر می‌گیرند و اگر ارسال مقاله بعد از مهلت ارسال انجام شود رد می‌شود و برای داوری ارسال نمی‌شود. بعد از ارسال به‌موقع مقاله توسط گروه داوری که متشکل از چند نفر متخصص و آگاه به موضوع مقاله هست مورد ارزیابی و داوری قرار می‌گیرد که معمولاً ۲ ماه به طول می‌انجامد. برای ارسال مقالات در کنفرانس‌ها باید مبلغی پرداخت شود که در اصطلاح به آن هزینه ثبت‌نام (Registration) گفته می‌شود که البته می‌توان با پرداخت هزینه ثبت‌نام به‌عنوان شرکت‌کننده و بدون ارسال مقاله در کنفرانس شرکت کرد. برای تشویق شرکت‌کنندگان کسانی که به‌موقع در کنفرانس ثبت‌نام کنند تخفیف در نظر گرفته می‌شود. البته لازم به ذکر است که این نوع از مقالات در صورت داشتن بار علمی و پژوهشی مناسب در ژورنال‌ها هم چاپ می‌شوند.

مقاله نوشته هایی را شامل می شود که در آن ها نویسنده طی یک فرآیند نظام مند اقدام به بررسی مسأله های علمی، اجتماعی، ادبی، اخلاقی و نظایر این ها می نماید و می خواهد از این طریق پژوهش نظام مند و ذکر فرآیند و نتایج آن، استدلال منطقی و نتیجه گیری، نظریه پردازی و غیره موضوعی را ثابت، رد، نفی یا نقد نماید.

مقالات را از نظر هدف  تدوین مقاله به انواع زیر تقسیم می‌کنند:

• مقالات آموزشی
• مقالات ترویجی
• مقالات توصیفی
• مقالات تحلیلی و …

و همچنین مقاله ها بر حسب نحوه ارائه و بنابراین محتوا و صورت به دو دسته زیر تقسیم می شوند:

۱- پژوهشی- تخصصی

۲- عمومی- اجتماعی